نویسنده: در این نشست حدود ۷۰ تن از فعالین این عرصه حضور داشتند. حاضران رویکرد دولت به احیای جهاد سازندگی را مورد بحث و نظر قرار دادند. طیف وسیعی از پیشکسوتان جهاد سازندگی و کانون سنگرسازان بی سنگر ، اعضای مجمع ملی جهادگران و گروه های جهادی از استان های کرمان ، زنجان و قم، مسئول و اعضای جهادگران بسیج دانشجویی ، مسئول و نمایندگانی از قرارگاه جهادی امام رضا (ع) ، قرارگاه خدمت رسانی امام حسن مجتبی(ع) ، بنیاد خاتم الاوصیاء، اندیشکده پایا، اندیشکده حما، اندیشکده جهادی، خانه اندیشه و اساتید و پژوهشگران فعال در حوزه توسعه روستایی و محرومیت زدایی و نمایدگانی از مجلس شورای اسلامی در این نشست شرکت کرده بودند.
دکتر مهدی روح اللهی، مدیر اندیشکده پایا هدف از برگزاری این نشست را کمک به دولت سیزدهم و انتقال دغدغه های طیف وسیع نخبگان و فعالین جهادی در رویکرد دولت برای احیای جهاد سازندگی مطرح نمود. وی با بازخوانی بیانات مقام معظم رهبری در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری دولت سیزدهم ، حضور مردم را کلید حل مسائل کشور معرفی کرد که هیچ جایگزین دیگری ندارد اما آنچه که محل بحث است چگونگی، ساخت و قالب استفاده از این ظرفیت است . روح اللهی با مرور و ذکر مصادیقی از عرصه های ورود جهاد سازندگی در عرصه های محرومیت زدایی ، توسعه روستاها ، پشتیبانی و مهندسی در جنگ ، توسعه فناوری های موشکی و نظامی از جمله ساخت موشک های با سوخت جامد و تاسیس جهاددانشگاهی در دهه اول انقلاب و حتی خودکفایی صنعتی و طراحی ،راه اندازی و توسعه واحد های بزرگ صنعتی و کشاورزی در دهه دوم انقلاب و بعدها راه اندازی گروه مهندسی مپنا و پژوهشکده رویان و … ، تقلیل جهاد سازندگی به عرصه روستا و محرومیت زدایی را ظلمی بزرگ به جهاد سازندگی در دهه چهارم انقلاب دانست و تاکید نمود دولت می بایست در تمامی سطوح خود به بازطراحی الگوی جهادی در سطوح ماموریتی و سازمانی بپردازد . وی در مسئله روستا نیز مشکل را در دستگاه های عریض و طویل دولتی دانست و بیان نمود آنچه که در اولویت قرار دارد تایید متولی مشخص توسعه روستا در دولت و تمرکز و مسئولیت پذیری دستگاه های مسئول در این امر دانست . همچنین ایشان در حمایت از گروه های جهادی نیز خلاء اصلی را ارائه خدمات تخصصی پشتیبان معرفی نمود .
هانی ایرانمنش؛ از پژوهشگران حوزه مردمی سازی خدمات اجتماعی، دستور رئیس جمهور در رابطه با احیای ماموریت های جهاد سازندگی را قابل تقدیر دانست ولی استفاده از واژه احیا روی این موضوع را یک خطای راهبردی بیان کرد. وی با بیان اینکه میدان عمل در شرایط فعلی تغییر کرده، عنوان کرد که ظرفیت انسانی انقلابی به طور کمی و کیفی گسترده تر شده است و دوران فعلی دوران پسا خیزش خودجوش ها است. ایرانمنش همچنین تاکید کرد شیوه های برنامه ریزی باید تغییر پیدا کند چرا که کنشگران تغییر کرده و تنوع و تکثر پیدا کرده اند. وی همچین خواستار عبرت گرفتن از شیوه سازماندهی از بالا به پایینی برای سازماندهی ظرفیت های مردمی شد. ایرانمنش این نگاه که ما اقتصاد روستا را رونق بخشیم و موجب مهاجرت معکوس شویم را نیز ناشی از فهم غلطی از روستا دانست .
محمد علی شم آبادی؛ از پیشکسوتان جهاد سازندگی سخنران بعدی نشست بود. وی تعریف نسبت صحیح نهاد مردمی جهادسازندگی و دولت‌ها در ادوار گذشته را یکی از مسائل حکمرانی در کشور دانست و بیان کرد که هیچ گاه در دولت های بازرگان، بنی‌صدر، میرحسین موسوی، هاشمی، خاتمی،احمدی نژاد، روحانی و دولت فعلی این رابطه به درستی مورد مطالعه قرار نگرفته است. برای مثال بنی صدر جهاد سازندگی را غول بیشاخ و دم و موسوی معتقد بود اساسنامه جهاد سازندگی، اساسنامه دولت افغانستان است. شم آبادی با بیان اینکه تجربیات جهاد هنوز هم بدرستی مستندسازی نشده است، خواستار این شد که در احیای این سازمان تعجیل نشود. او جهاد سازندگی را به‌عنوان نهادی هماهنگ‌کننده، همراه کننده و یکپارچه کننده دانست و نه ادغام کننده دیگر نهادها. ضمن آنکه جهاد سازندگی در ابتدای انقلاب نیز علاوه بر حوزه کشاورزی در طیف وسیعی از فعالیت های اجتماعی،صنعتی، فناوری، بهداشت و درمان، آموزش و پشتیبانی از جنگ فعالیت داشت و نباید آن را صرفاً به حوزه روستا محدود کرد. وی همچنین معتقد بود که نمی توان جهاد را از دل دستگاه های بروکراتیک دولتی احیا نمود.
سخنران بعدی نورمحمد، معاون آسیب های اجتماعی قرارگاه خاتم الاوصیا بود که با ذکر سوالاتی رویکرد فعلی دولت را به چالش کشید. از جمله آنکه: آیا جهادی که از آن صحبت می‌شود قرار است جایگزین نهادهای فعلی باشد یا اینکه موازی‌کاری خواهد نمود؟ آیا جهاد می خواهد پیوست مردمی فعالیت های حاکمیت باشد در صورتی که این کارکرد از دل دولت بیرون نمی‌آید؟ باید مشخص کنیم این جهاد با آحاد مردم چه نسبتی خواهد داشت؟
سردار اباذری از مدیران قرارگاه خدمت رسانی امام حسن مجتبی (ع) که هماهنگ کننده نهادهای حمایتی کشور در خدمت رسانی است هم بیان داشت: ما در اوایل انقلاب آثار خدمت جهاد سازندگی را در کشور می دیدیم اما در حال حاضر با وجود اینکه اقدامات فراوانی در حوزه محرومیت‌زدایی انجام می‌شود ولی آن‌گونه که باید شاهد آن خروجی ها نیستیم .در حال حاضر مجموعه‌ای عظیم از ظرفیت های مردمی در حوزه محرومیت‌زدایی فعال هستند از جمله نهادهای حاکمیتی، خیریه ها، مدرسه سازها و… ولی۹۹درصد منابع کشور در اختیار دولت است که این خدمات را از طریق پیمانکاران و با هزینه چندبرابری عرضه می‌کند و بسیاری از منابع کشور در این مسیر حیف و میل می شود و بسیاری از پروژه ها گران تمام می شوند. در واقع در درجه اول وضعیت دستگاه های دولتی در خدمت رسانی می بایست سامان یابد و در مرحله دوم به فکر استفاده از ظرفیت های مردمی بود. وی بیان داشت نهادهای حاکمیتی و مردمی به صورت جزیره ای عمل می‌کنند و پیشنهاد کرد قرارگاهی ملی با دستور رهبری تشکیل شود که شاید هم رئیس جمهور مسئول آن باشد . ماموریت این قرارگاه ملی محرومیت‌زدایی در نظر گرفته و همه بودجه محرومیت زدایی در داخل آن متمرکز و مدیریت شود، این قرارگاه خارج از دولت ولی دولت هم در آن سهیم باشد و درعین حال همه فعالین جهادی کشور را شامل شود.
کمرروستا نیز به عنوان یکی از فعالین جهادی و از اعضای سابق شورای ملی مجمع با نقدی بر فقدان وجود برنامه مشخص در رویکرد دولت تاکید کرد باید مشخص شود که دولت چه اهدافی را از این طرح دنبال می کند. دولت می بایست مشخص نماید که صرفاً می‌خواهد کار محرومیت‌زدایی را انجام دهد یا اینکه هدف صرفاً اقتصاد روستا است. وی نیز در ادامه به ذکر سوالاتی پرداخت : آیا می‌خواهیم از ظرفیت‌های مردمی هم استفاده کنیمیا خیر . آیا احیای جهاد کمکی به حل مسائل فعلی جامعه خواهد کرد و اولویت امروز مردم و مطالبه مردم و جوانان است؟ آیا تضمینی وجود دارد که بعد از تغییر دولت، مسیر احیای جهاد تغییر نکند؟ ما در حال حاضر بیستسازمان و دستگاه دولتی در حوزه محرومیت زدایی داریم که دولت در درجه اول لازم است از ظرفیت‌های فعلی استفاده کند و آنها را سامان دهد. همچنین انتصابات و روح حاکم بر آن باید جهادی باشد. در تعامل با گروه های جهادی نیز دولت می بایست نقش برنامه ریزی و تسهیلگری بین ظرفیت‌های دولتیو ظرفیت های مردمی و انقلابی را ایفاکند. ایشان مطرح کردند که ما نباید ساختار مضاعف بر ساختارهای موجود ایجاد کنیم.در آخر نیز ایشان عنوان کردند که تصمیم دولت در این موضوع آزمون بزرگی برای دولت خواهد بود.
شهریاری از فعالین جهادی استان کرمان هم عنوان کرد که برای احیای جهاد، نیازمند ساختارسازی متناسب و غیردولتی هستیم تا از ظرفیت های جهادی استفاده شود. از طرف دیگر دولت نیز با توجه به تغییرات چهارساله نمی‌تواند پاسخگویی مستمر در رابطه با فعالین جهادی داشته باشد.
اسماعیلی از فعالین جهادی استان زنجان نیز تاکید کرد که فاعل اصلی برقراری عدالت در جامعه مردم هستند و پیشنهاد کرد که به گونه ای برنامه ریزی شود که ظرفیت های آحاد جامعه به خصوص جوانان و بانوان در حوزه محرومیت زدایی استفاده گردد و شکل دهی ساختارهای موازی در دولت در تعارض با این اصل است .
مهدی مسکنی دبیر قرارگاه جهادی امام رضا(ع) نیز با در نظر گرفتن دو رویکرد نهضتی و ساختاری مطرح کرد که رویکرد نهضتی، مردم پایه است و رویکرد ساختاری، تعریف جهاد در دل نهادهای دولتی و اداری را هدف قرار می‌دهد . وی با تبیین این موضوع که جهاد از دیدگاه امام مردم پایه است، تاکید کرد که امام می‌خواست مردم به صورت مستمر در صحنه حضور داشته باشند. نگاه ساختاری نگاهی است که فرصت ها و ظرفیت‌ها را تبدیل به تهدید خواهد کرد. باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا می توانیم بین نهادهای موازی در حال فعالیت در حوزه محرومیت زدایی هماهنگی ایجادکنیم؟ باید به این نکته توجه کنیم که نهادهای محرومیت‌زدایی تعارض منافع دارند. در عین حال ما باید مردم را اقناع کنیم که می توانند تاثیرگذار باشند. باید توجه کنیم که نمی توانیم مسائل را به صورت دستوری حل کنیم .باید توجه کنیم که مسائل دیروزی جهاد سازندگی در دهه۶۰ تغییر کرده است و راهکار ما ایجاد خیزش و جنبش برای حل مسائل امروزی است. مسکنی در آخر خاطر نشان کرد نیروهای جهادی قدرتشان را از دولت نمی گیرند و جهاد باید با استفاده از ساز و کارهای مردمی ایجاد شود.
دکتر ابراهیم پور از اساتید فعال در حوزه توسعه روستایی عنوان کرد که جهاد برپایه فرهنگ صداقت و اعتماد شکل گرفت و در اول انقلاب در بسیاری از عرصه ها فعال بود و منحصر در کشاورزی و روستا نبود. در حال حاضر ما فاقد الگوی توسعه روستایی جامع هستیم. وی همچنین یادآور شد بیشترین میزان مهاجرت از روستا به شهر از زمانی اتفاق افتاد که جهاد سازندگی منحل شد. انحلال جهاد متاسفانه خطای استراتژیک بود که باعث شده توسعه روستایی رها شود. ایشان مسئله اصلی روستا را نبود متولی مشخص عنوان کرد و بیان داشت در حالی که در بعضی کشور‌های در حال توسعه مثل برزیل و تایوان در حال حاضر برای این موضوع فکر شده و وزارتخانه هایی مختص توسعه روستایی ایجاد کرده اند.
همایونی مسئول وقت جهادسازندگی در استان همدان و از پیشکسوتان جهاد، با مطرح کردن این که ذات و جوهره انقلاب سازندگی است و نه جنگ بیان داشت که انقلاب شکل گرفت تا بسازد و این جنگ بود که بر انقلاب اسلامی عارض شد. امام مسأله ساختن را به عنوان یک قیام شروع کردند و هیچ چیزی نمی‌تواند مانع آن سازندگی شود، این آرمان شاید فروکش کند ولی هیچ وقت تعطیل نمی‌شود . وی نکاتی را نیز به عنوان آسیب شناسی انحلال جهاد بیان داشت. وی با مسبوق به سابقه دانستن دخالت سیاسیون در جهاد سازندگی تاکید کرد باید توجه کنیم که چه تضمینی برای عدم برخورد های سیاسی در آینده با جهاد وجود دارد.
دکتر روح الله ایزدخواه نماینده مجلس هم که از جمله سخنرانان نشست بود، تاکید کرد که هیچ سازمانی نمی‌تواند فرهنگ جهادی بسازد. فرهنگ جهادی خمیرمایه تشکیل جهاد بود. ایزدخواه در ادامه بیان داشت که باید توجه کنیم جهاد با سازمان شروع نشد، این سوال که جهاد در چه سازمانی باشد سوالی اشتباهی است. ایزدخواه تاکید کرد نباید به عقب برگردیم و نباید شیوه‌های دهه های گذشته را اجرا کنیم. در حال حاضر هم شرایط، هم مسائل و هم ظرفیت ها تغییر کرده است و باید مسائل اولویت دار مورد توجه قرار گیرد. نماینده مردم تهران جهاد را جزو شئون ولی امر دانست که مردم برای آن بسیج می‌شوند ولی ما قائل نیستیم یک حرکت جهادی منتزع از دولت باشد. ایزدخواه با یادآوری آموزه استاد شهید حسینعلی عظیمی به جهادگران عنوان کرد که جهادگران باید امکانات بالقوه و نیازها را با هم ارتباط دهند نه اینکه به دنبال تامین منابع و تجهیزات باشند که اساسا شیوه ای دولتی است. او بیان داشت که کار جهادی فقط صرفاً تأمین منابع و مصالح نیست و کار ویژه او به هم رسانی عوامل است. وی این نکته را هم ذکر کرد که در واقع جهاد حلقه میانی بین حاکمیت و مردم است و باید فعالیت‌های جهاد را در حوزه‌های علمی، فناوری،خانواده ،آموزشی، فناوری هم تعریف شود.
خانمحمدی از دیگر فعالین پیشکسوت حرکت های جهادی به عنوان آخرین سخنران مراسم بیان داشت که جریان و روح جهادی هنوز در حوزه های مختلف فعال است و برای پیشرفت و آبادانی نیازمند نگاهی همه جانبه هستیم و نمی توان مشکلات را به صورت بخشی حل کرد. ساختارهای اجرایی ما در کشور بخشی است و توان حل مسائل چند بعدی را ندارد. علت توفیق جهاد سازندگی هم همین بود که به صورت همه جانبه در موضوعات ورود می‌کرد.
در پایان جلسه دکتر روح اللهی به عنوان دبیر نشست بیان داشت با توجه به این که حساسیت های بالایی در خصوص احیای ماموریت‌های جهادسازندگی و فعالیت های گروه های جهادی از سوی فعالین این عرصه وجود دارد و حضور پررنگ و متنوع جهادگران پیشکسوت و جهادگران جوان از اقصی نقاط کشور شاهدی بر این مدعا است ، دولت می بایست با صبر و تدبیر در موضوع ورود کرده و از تعجیل در این موضوع بپرهیزد تا با تاملی بیشتر و با سازوکاری مناسب تر به الگوی حمایت از حرکت های جهادی برسد.
