توسط : اول خردادماه سال هزار و چهارصد و یک جناب آقای سید احمد عبودتیان نظر به مراتب تعهد و سوابق ارزشمند جنابعالی به موجب این حکم به عنوان دستیار رئیس جمهور در امر مردمی سازی «دولت» منصوب می.شوید سید ابراهیم رئیسی
مراد از شعار دولت که دولت مردمی است چیست؟ دولت جایگاه و نقش مردم را در اداره کشور چه می‌داند؟
متشکرم از شما بابت در نظر گرفتن این فرصت برای بحث مردمی سازی دولت؛ همان طور که مستحضرید امروزه در همه ی دولت‌های دنیا لزوم مشارکت مردم در حل مسائل ملی و محلی به عنوان یک پایه ی اساسی در حکمرانی به حساب می آید؛ نقش مردم در مکتب انقلاب اسلامی ایران اما به صورت عمیق تری دنبال می‌شود در این باره در اندیشه و رهنمودهای امامین انقلاب اسلامی مطالب و نکات بسیار مهمی وجود دارد که برای مقدمه، بنده به چند جمله کلیدی از رهبر معظم انقلاب اشاره می‌کنم؛ ایشان در تاریخ ۹۶۹/۳/۱۴ خصوص اصل پیروزی انقلاب میفرمایند: اسباب ظاهری این پیروزی عبارت بود از اینکه امام توانست جامعه ی کشور را همه ی آحاد و بخصوص جوان‌ها را وارد صحنه کند این عبارت همه آحاد مردم بسیار مهم و مورد تأکید است که حتی با بسیاری از انقلاب‌های دنیا که آنجا هم طبعاً با حضور بدنه اجتماعی و مردمی یک حرکت مهم اتفاق افتاده است متفاوت است. این تفاوت در جنس حضور و گستردگی حضور مردم در انقلاب اسلامی ایران با دیگر انقلابها را نیز رهبر انقلاب و هم دیگر صاحب نظران داخلی و خارجی اشاره کرده اند با این همه ممکن است گفته شود حضور مردم برای تحقق انقلاب امری لازم و بدیهی است اما آنچه غیرقابل خدشه میباشد آن است که در انقلاب اسلامی این حضور مردمی فقط به مرحله ی پیروزی انقلاب محدود نشده و شامل مرحله تشکیل نظام جدید هم می‌شود؛ حضرت امام خمینی (ره) در پیام تاریخی شان به ملت ایران به مناسبت پیروزی جمهوری اسلامی جمله پر معنایی را عنوان می‌کنند «من در این روز مبارک امامت امت و روز فتح و ظفر ملت جمهوری اسلامی ایران را اعلام می‌کنم یا به عنوان نمونه رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۱۴۰۱/۶/۳ میفرمایند ملّت ایران یک پیام جدیدی داشت یک حرف نویی به دنیا عرضه کرد جمهوری اسلامی یک حرف نو .است مردم سالاری دینی یک حرف جدید ،است یک ترتیب تازه برای زندگی است یک سبک جدید برای زندگی ملت ها است.
در واقع غیر از آنکه جایگاه اراده مردم در نظریه انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی معین و مشخص است در اجرا و نحوه استقرار جمهوری اسلامی قانون اساسی و حتی اصلاحیه قانون اساسی، مردم سهم قابل توجهی داشته و نقش مؤثری کرده اند؛ حال میبایست در اینجا به این نکته هم اشاره کرد که از منظر امام خامنه‌ای شکوفایی و دستیابی به تمدن برای یک نهضت اسلام شامل مراحل انقلاب اسلامی نظام اسلامی دولت اسلامی» جامعه اسلامی و تمدن اسلامی میباشد. ایشان در تاریخ ۹۸/۲/۱۸ یعـ بعد صدور بیانیه گام دوم میفرمایند «ما منتظریم که دولت اسلامی به معنای واقعی و سپس جامعه اسلامی به معنای واقعی و سپس تمدن اسلامی معنای حقیقی به وجود بیاید با توجه به مطالـبی که عرض شد طبیعتاً دولتی اسلامی است که قـوی باشد الگوی حکمرانی متناسب با حاکمیت اسلامی مبتنی بر نظریه جمهوری اسلامی را محقق سازد.
الحمدلله دولت سیزدهم ناظر به این ماموریت عظیم با شعار دولت مردمی و با هدف به میدان آوردن مردم برای اجرای حکمرانی مردمی بر سرکار آمد. البته این نکته بسیار مهم است که خوشبختانه شخص حضرت آیت الله رئیسی اعتقاد ویژه ای به موضوع مردمی سازی دارند و این موضوع هم در اندیشه ایشان و هم کارنامه ایشان مشخص است که خب دیدیم، رهبر معظم انقلاب هم در همان روز تنفیذ حکم سیزدهمین دوره ریاست جمهوری به ایشان و افراد حاضر در جلسه جملاتی مهمی را درباره حضور مردم فرمودند: «مسئله ی اصلی کلید اصلی اینجا است حضور مردم در همه ی مسائل حل کننده ی مشکلات است آن چیزی که حضور مردم را تأمین، بکند مردم را تشویق به حضور در عرصه و در میدان بکند – میدان‌های مختلف مورد ابتلای -کشور مغتنم است و حضور مردم هیچ جایگزین دیگری ندارد؛ هنر اصلی انقلاب هم همین بود؛ هنر اصلی انقلاب این بود جمهور مردم را از یک مجموعه و توده ی منفعل و مصرفی و فاقد یک نگاه ملی و عمومی، تبدیل کرد به یک مجموعه ی پرانگیزه علاقه مند همت دار هدف دار ،آرمان ،خواه و وارد میدان کرد؛ کار بزرگ انقلاب این «بود ایشان در همان جلسه و دیگر جلسات با حضور اعضای دولت سیزدهم از لزوم مردمی بودن مسئولان و جلوه های آن و مشارکت مردم در تصمیم سازی»، «تصمیم گیری»، «اجرا» و «نظارت» نیز سخن به میان آورده اند و به ابعاد مختلفی از موضوع اشاره کرده اند.
در طی یک سال و اندی که بر دولت گذشت وقتی به صحبتها و نظرات رئیس جمهور بسیاری از دولت مردان و مسئولان در رده های گوناگون دولت و حتی دیگر دستگاه ها نگاه میکنیم گفتمان و دغدغه آنها نیز در خصوص مردمی‌سازی دولت با چنین زاویه نگاهی هست یعنی ما وقتی از مردمی‌سازی دولت سخن به میان می‌آوریم منظورمان صرفاً بحث تسهیلگری یا تنظیمگری یا حتی مشارکت اجتماعی و این سبک موضوعات نیست سعی ما بر این است که قرائت ما همان قرائت اصیل انقلاب اسلامی و در راستای تحقق دولت اسلامی به عنوان یک مرحله از زنجیره تمدن سازی باشد و این سبک نگاه به حکمرانی مردمی همانقدر با دیگر نگاه‌ها و نظریات در این موضوع تفاوتهای ریشه‌ای دارد که خود جمهوری اسلامی با دموکراسی‌های رایج دنیا؛ فلذا میتوان اذعان کرد که گفتمان دولت سیزدهم در موضوع مردمی‌سازی دولت یک گفتمان اصیل و با نگاه حداکثری است حالا اینکه دقیقاً نوع زمامداری و حکمرانی در دولت اسلامی و در انقلاب اسلامی چیست و نسبت آن با دیگر ارکان نظام و حاکمیت چگونه میباشد بحث‌های مهم دیگری است که در این مجال نمیگنجد و نیاز به فرصت دیگری دارد البته لازم به ذکر است که ما در این باره از همان ابتدا ۵ سوال اساسی و ۲۰ سوال جزئی طرح و به اندیشمندان و نخبگان عرضه کردیم همچنین نشست‌ها و جلساتی هم با حضور صاحب نظران برگزار کردیم که الحمدلله مطالب خوبی هم تهیه و آماده شده است
به نظر شما میزان پایبندی و اعتقاد بدنه دولت (وزرا معاونین و…) به شعار دولت چه مقدار است؟
مهمترین ظرفیت در این دولت اعتقاد شخص ریاست محترم جمهور و بخشی از کارگزاران دولت است نشانه‌های آن از شعار تشکیل دولت مردمی تا تدوین سند تحول دولت و ایجاد ستادی برای پیگیری مسئله مردمی‌سازی دولت آغاز شده و سیر گفتمان سازی و بسترسازی برای تحقق آن آغاز شده و این ابتدای مسیر است.
راهبرد دولت برای تحقق این شعار چیست؟
اگر حکم رئیس جمهور در این امر را به عنوان محور قرار دهیم در پاسخ به این سوال میتوان گفت که بندهای هشتگانه مطرح شده در پیوست می‌تواند به عنوان راهبردهای مردمی‌سازی دولت نیز مورد توجه و استفاده باشد.
اهم انتظارات از دستیار رئیس جمهور در امر مردم می‌سازی دولت در قالب پیوست حکم بدین شرح است:
۱. بسترسازی برای همیاری مردم با دولت و نقش آفرینی حلقههای میانی و بسیج کلیه ظرفیتهای مردمی در شناسایی پاسخیابی و حل مسائل محلی و ملی کشور
۲. سازماندهی و حمایت از تعاملات نخبگان مردمی و دولت برای تصمیم‌سازی در سطوح مختلف در راستای کمک به کارآمدسازی دولت و حل مسائل کشور از طریق حلقههای میانی
۳. گفتمان سازی ارزش‌ها اصول و شعارهای دولت و نظام اسلامی در میان مردم با اتکا به ظرفیتهای مردمی
۴. ایجاد زمینه و پیگیری تحقق نظارت و مطالبه‌گری مردم نسبت به عملکرد و سلامت اداری مسئولان در سراسر کشور مبتنی بر شاخص‌های گفتمانی دولت اسلامی
۵. فرهنگ سازی و ترویج روحیه مردمی در دولت در ابعاد مختلف اعم از تعامل با مردم حضور در بین مردم شنیدن حرف مردم اطلاع رسانی به، مردم اقناع و رفع شبهات ،مردم تکریم و جلب رضایت مردم
۶. تسهیلگری و مانع زدایی از فعالیت نهادهای مردمی اعم از تشکل‌های خودجوش مردمی و دانشجویی ،هیئتها مساجد و سازمانهای مردم نهاد در حل مسائل کشور با تأکید بر مسائل فرهنگی و اجتماعی از طریق حلقه های میانی
۷. توانمندسازی انسجام بخشی و هم افزایی نیروهای مؤمن «انقلابی سراسر کشور در راستای همیاری با دولت
۸. صیانت از همیاران مردمی «دولت در برابر آفات رایج نظامات رسمی و اداری از قبیل ،ساختارگرایی دیوان سالاری منفعت طلبی قدرت طلبی و جاه طلبی
چه اقداماتی تاکنون برای مردمی سازی دولت صورت گرفته است؟ و به چه نتایج و ثمراتی دست یافته اید؟
از ابتدای روی کار آمدن دولت سیزدهم رئیس جمهور محترم همانند رویکرد تحولی شان در قوه قضائیه دستور تهیه سند تحول دولت را به عنوان محور تحولی در قوه مجریه صادر کردند؛ در پی این اقدام مجموعه ای از نخبگان و صاحب نظران برای تهیه و تدوین سند دست به کار شدند که هم اکنون کارگروههای تخصصی در حال پیگیری اجرای سند در بخشهای مختلف دولتی اعم از وزارت خانه ها، اداره ها و سازمانها میباشند؛ البته با توجه به بروکراسی و ساختار موجود ،دولت مسیر بلندمدتی برای تحول به نفع مردم در پیش است.
اما جدا از سند تحول مهمترین اتفاق تحول در نگاه رئیس جمهور و برخی از دولتمردان به مردم و ظرفیتهای مردمی به عنوان مهمترین بخش ظرفیتهای داخلی است که با روی کار آمدن دولت مردم رقم خورده که البته ضروری است این تغییر نگاه در میان دولتمردان و همه مدیران فراگیر شده و به صورت پیوسته ادامه یابد از توفیقات این تغییر نگاه میتوان به حضور جهادی و امیدآفرین رئیس جمهور در ۳۱ سفر استانی طی ۱۱ ماه که مورد توجه و تقدیر رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفت اشاره کرد؛ خوشبختانه این حضور مردمی و پیگیری میدانی در لایه ،وزیران استانداران و فرمانداران نیز امتداد داشته و نتایج مناسبی را نیز به دنبال داشته است. تشکیل شورای عالی جهاد سازندگی امور عشایر و توسعه روستایی یکی دیگر از اقدامات مهم بود که باهدف تلاش برای احیای جهاد سازندگی و استفاده از ظرفیت بزرگ گروههای جهادی و مردمی صورت گرفت؛ حرکتی که توسط مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری آغاز شده طرح هایی که ذیل معاونت تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال پیگیری است طرحهای مختلف اقدامات اصلاحی و صدور مجوزها و حمایت و ساماندهی سمنها و گروههای مردمی ذیل وزرات کشور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت امور جوانان وزارت ورزش نیز از دیگر گام ها در راستای این مأموریت است برخی شفافیتهای اعمال شده گزارش عملکردها به مردم توسط رئیس جمهور و دیگر اقدامات مانند حضور فعال سخنگوی دولت در دانشگاه‌ها نیز از جمله تلاش‌ها و کنش‌ها در جهت تقویت این مأموریت بوده است؛ در این میان حکم انتصاب دستیاری برای امر مردمی سازی دولت نیز نشان دهنده توجه ویژه رئیس محترم دولت به این مأموریت بوده است.
خب ما پس از صدور حکم و در این شش ماه اقدامات مختلفی را انجام دادیم و با توجه به حساسیت موضوع و تأسیسی بودن آن سعی که با دقت بیشتر و سنجیده تر عمل کنیم، لذا از همان ابتدا کار را با مشورت نخبگان شروع کردیم و موفق به دریافت نظر از حدود ۳۰۰ تن از علما ،اساتید نخبگان و مؤثرین در خصوص چیستی و چگونگی انجام مأموریت شدیم که البته این روند همچنان هم ادامه دارد برگزاری اولین رویداد هم افزایی مدیریت ایران که بیش از ۵۰۰ تن از مسئولان و مدیران و قریب به ۷۰۰ مجموعه مردمی در آن شرکت کردند دومین حرکت مهمی بود که به عنایت الهی انجام گرفت و تجربه مهمی را در اختیار ما قرار داد؛ حضور در شوراهای بالادستی و عمومی و تصمیم سازیها تلاش برای ایفای نقش مؤثر با میدان گشایی برای گروههای مردمی در رویداد عظیم بینالمللی و مردمی اربعین؛ تمرکز بر مسائل مردمی سازی آموزش و پرورش با توجه به وقایع دوماهه اخیر نیز عناوین دیگر محورهای حرکتی ما بوده .است الآن هم به حول قوه الهی پس از زمینه سازیهای لازم ابلاغ بخشنامه و بالا آمدن سامانه در حال تلاش برای استقرار دستیاران مردمی دولت در سراسر کشور هستیم.
جایگاه نخبگان جوانان و حلقههای میانی در تحقق این شعار کجاست؟
در پیوست حکم دستیار رئیس جمهور در امر مردمی سازی دولت مؤكداً به نقش حلقه های میانی اشاره شده است؛ در بند دوم میخوانیم «سازماندهی و حمایت از تعاملات نخبگان مردمی و دولت برای تصمیم سازی در سطوح مختلف در راستای کمک به کارآمدسازی دولت و حل مسائل کشور از طریق حلقه های میانی میبایست صورت پذیرد خب این توجه به نقش و طریقتی که برای حلقههای میانی در نظر گرفته شده بسیار با اهمیت است و مورد تأکید ما نیز میباشد اما به نظر در ابتدا میبایست هم درباره چیستی و جایگاه حلقه های ،میانی هم نخبگان و هم جوانان تعریف و چهارچوبی اتخاذ کنیم
در جلسات مختلفی که ما در این مدت با صاحب نظران داشتیم این نکته مطرح بوده که درباره نخبگان به یک بازتعریف احتیاج داریم. اینکه منظور ما از نخبگان چه کسانی هستند بسیار .است. آیا ما صرفاً از یک جمعیت و اقشار خاصی مهم صحبت میکنیم که همواره کلمه نخبه به آنها نسبت داده شده است یا ما به قول آن حدیث شریف مردم را همچون معدنهای طلا و نقره میدانیم و باید به صورت مداوم به کشف و حمایت از نخبگان مردم بپردازیم با این تعریف نخبگان نقش بسزایی در مردمی سازی .دارند در این جایگاه هر کدام از مردم که بتواند برای حل مسائل ملی پیشگام شده و در تصمیم سازی تصمیم گیری اجرا و نظارت نسبت به دولت مشارکت داشته باشد نخبه است. در این راستا از سوی صاحب نظران طرحهایی به ما پیشنهاد شده که هدف اصلی آن بهره مندی و استفاده از ظرفیت نخبگانی آحاد مردم است.
درباره جوانان؛ با توجه به جمعیت جوان و آماده به کار کشور و بیانیه گام دوم انقلاب که اساساً مخاطب محوری آن نیز جوانان میباشند قطعاً مخاطب محوری مردمی سازی هم جوانان هستند که پیشران این حرکت عمومی باید قرار گیرند؛ کما اینکه در حال حاضر هم هر جا حل مسئله ای صورت گرفته یا اقلاً اراده برای حل مسئله به وجود آمده است میبینیم که محوریت عمدتاً با جوانان است.
البته این نکته هم که تعریف ما از جوان چیست باید بگوییم همان تعریفی که رهبر معظم انقلاب فرمودند، یعنی عامل سنی عامل مهمی است اما جوانی لزوماً به سن مثلاً ۲۰ تا ۳۰ سالگی محدود نمی شود؛ ما موضوع جوانی را به عنوان یکی از شاخص ها و شایستگی های مهم انتخاب دستیاران مد نظر قرار دادیم همچنین در برنامه های دیگر نظیر گفتمان سازی نیز کنشگر اصلی افاده مخاطب اصلی استفاده جوانان هستند.
درباره جریانهای حلقه های میانی هم تعاریف و نکات بسیار زیادی از سال ۹۸ تولید شده است که صحبت درباره آن در این مجال نمیگنجد؛ به هر حال سعی ما این بوده که در امر مردمی سازی دولت ضمن بهره مندی از نظر اندیشمندان همان تعریفی کلانی که رهبر معظم انقلاب در تاریخ یکم خردادماه طرح کردند مورد توجه و دقت قرار دهیم « این [مورد] آخری که مسئله راهکارهای عملی باشد احتیاج دارد به هدایت ،تمرکز ،پیگیری فعالیت پی درپی و لحظه به لحظه برای اینکه بتواند این کاروان عظیم جامعه را و مهمتر از همه جوانهای جامعه را به پیش ببرد این کار چه کسی است؟ این تمرکز این ایجاد برنامه ی کار پیدا کردن راهکار ارائه ی ،راهکار برنامه ریزی به عهده ی چه کسی است؟ این به عهده ی جریانهای حلقه های میانی است. لذا در یک جمع بندی میتوان اینگونه گفت که نخبگان جوان از میان مردم چه در لایه کارگروه ها و هسته ها چه در لایه جریانهای حلقه های میانی پیشران حرکت مردمی سازی هستند و بنای ما ،ایجاد ،تقویت تکثیر، عرصه ،گشایی تسهیل گری و مانع زدایی از حرکت آنها برای نقش آفرینی در همه عرصه ها به عنوان مکمل دولت رسمی است.
کار فرهنگی و تبلیغی به دلیل مخاطب قرار دادن انسانها از پیچیدگیهای خاصی برخوردار است. تفاوت بیشمار مخاطبین که در پاره ای از موارد گیج کننده جلوه مینماید یکی از اصلی ترین علل این پیچیدگی .است چگونه میتوان در یک عملیات ،فرهنگی خوراک مناسب فکری و معنوی برای انواع مخاطب با لحاظ تفاوتهای ،شخصیتی تربیتی و محیطی در نظر گرفت؟ چگونه میتوان مردم را پای یک برنامه فرهنگی و معنوی نشاند و در نهایت شاهد رضایت آنان از برنامه بود؟ روح الله رشیدی در «به اضافه مردم ده اصل مهم برای این کار را برشمرده ،است، او معتقد است برنامه های فرهنگی زمانی از رونق میافتند که در شکل و محتوا از مؤلفههای مرد می تهی باشند به همین دلیل راهکار رشیدی برای حل این مشکل مشارکت دادن مردم در همه مراحل اصلی کار فرهنگی یعنی ۱ طراحی و ایده پردازی – تولید و اجرا – عرضه و توزیع و ۴ مخاطب و مصرف است.
او در این کتاب علاوه بر تشریح اصل محوری مردمی بودن به اصل ،دیگر یعنی مشارکت پذیری گروه محوری، هنرمحوری، عملیات محوری، کار ،اجتماعی، فرصت محوری، مسجد محوری اولویت محوری و عدالت محوری را معرفی نموده و ضمن آسیب شناسی در هر یک از این اصول به ارائه راهکارهایی برگرفت از تجربیات موفق کار فرهنگی پرداخته است. این کتاب توسط انتشارات راه یار در ۱۴۲ صفحه به چاپ رسیده است.
